Historia

Poniższa historia budynku przy ul. Traugutta 5 to fragment obszernej pracy magisterskiej pod tytułem "Cele i zadania Bydgoskiego Zespołu Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych, przy ul. Traugutta 5 w Bydgoszczy w 2010 roku, w odniesieniu do oczekiwań wychowanków".
Pracę tę napisała pani Sylwia Mayer, której bardzo dziękujemy za udostępnienie materiałów.

ROZDZIAŁ 1

PROBLEMATYKA

1.1.Historia budynku przy ulicy Traugutta 5 wchodzącego w skład Bydgoskiego Zespołu Placówek Opiekuńczo Wychowawczych w Bydgoszczy

"Okazały budynek wzniesiony z czerwonej cegły, z elewacjami urozmaiconymi tynkowanymi płycinami. Piętrowy z poddaszem, podpiwniczony, nakryty dachami dwuspadowymi. Bryła obiektu symetryczna, z bocznymi skrzydłami zwieńczonymi szczytami schodkowymi. Okna prostokątne zamknięte łukami odcinkowymi".(1)

Rozwój instytucji wychowania opiekuńczego w Polsce — rys historyczny

Historia opieki nad dzieckiem w naszym kraju łączy się z początkiem jego państwowości, a przede wszystkim z przyjęciem przez Polskę chrześcijaństwa. Ówczesna opieka była w tamtym czasie częścią działalności nowo powstałego kościoła. W niezmienionej postaci istniała do końca XV wieku. Pierwsza wzmianka historyczna traktująca o sprawowaniu opieki nad dziećmi dotyczy początków XIII wieku.W Krakowie, w szpitalu Zakonników P.W. Świętego Ducha tamtejsi zakonnicy opiekowali się dziećmi tzw. podrzutkami. Mniej więcej w tym samym czasie powstał przytułek dla sierot zlokalizowany przy Kościele Świętego Bennona w Warszawie. Z początkiem XVI wieku państwo polskie podjęło pierwsze próby uczestnictwa w pracy opiekuńczej prowadzonej dotychczas przez duchowieństwo. Na samym początku działalności państwowej przytułki istniały wyłącznie przy klasztorach.(2)

Od XVI wieku powstawały zakłady opieki nad dziećmi, fundowane przez proboszczów, właścicieli ziemskich i gromady włościańskie. Działalność Państwa Polskiego ograniczała się w tamtym czasie do zatwierdzania istniejących już fundacji przez Stany Rzeczypospolitej. Finansowo Państwo Polskie wspierało zakłady opieki nad dziećmi, poprzez zwalnianie ich od płacenia podatków oraz innych ciężarów.(3)

"Najważniejszą znaną instytucją opiekuńczą dla dzieci był przytułek utworzony w Warszawie przez księdza Gabriela Boudoina ze Zgromadzenia Misjonarzy, który od 1732 roku rozpoczął zbieranie podrzutków i umieszczał je w domu przy Kościele Św. Krzyża. Zakład ten nazywany był Szpitalem Dzieciątka Jezus".(4) Zgromadzenie to działa do chwili obecnej zarówno w Polsce jak i na całym świecie. W mieście naszym, Bydgoszczy, Zgromadzenie to działa przy Bazylice Mniejszej Św. Wincentego a Paulo, kontynuując tradycje historyczne księdza Gabriela Baudoina.

W latach 1768-1775 pojawiły się pierwsze akty prawne regulujące powyższe zagadnienie. W 1773 roku Rzeczpospolita Polska w ramach ustaw Komisji Edukacji Narodowej nadała prawne działanie wychowaniu umysłowemu i moralnemu dziecka. "Obejmowało ono również: potrzebę starań około dziecięcia od pierwszych jego życia początków, około zdrowia, czerstwości i sił jego, starań stosowanych do pomnażającego się wieku, a zawsze za cel mających uczynić człowieka szczęśliwym i do wykonania powinności zdolnym".(5)

2 lipca 1900 roku uchwalona została ustawa " O opiekuńczem wychowaniu nieletnich".(6) Kwestie szczegółowe określały akty prawne niższego rzędu, rozporządzenia i pisma okólne Ministra Pracy i Polityki Społecznej.

Pisząc o historii budynku przy ulicy Traugutta 5 w Bydgoszczy w którym aktualnie znajduje się siedziba Bydgoskiego Zespołu Placówek Opiekuńczo Wychowawczych należy powrócić do dnia 11 sierpnia 1901 roku to jest do daty śmierci Ernesta Heinnricha Dietza, bogatego mistrza ślusarskiego, który urodził się w Bydgoszczy w 1840 roku. Został mistrzem ślusarskim i przejął posiadłość przy obecnej ulicy Traugutta 5 po swoim dziadku Ferdynandzie i ojcu Edwardzie. Mieszkał wraz z żoną Marią przy ul. Gdańskiej 146 obecnie mieści się tam numer 48.

Za życia sprawował funkcję radcy miejskiego oraz był działaczem wielu organizacji społecznych, kulturalnych i zawodowych. Był właścicielem Bydgoskich Towarzystw Żeglugowych. W latach 1847-1881 był radcą miejskim. Sprawował również zaszczytną funkcję posła do Sejmu Prowincjonalnego. W latach 1894—1898 był posłem do Sejmu Pruskiego w Berlinie. Pochowany został na cmentarzu ewangelickim przy ul. Jagiellońskiej 33 w Bydgoszczy.(7)

Data śmierci Ernesta Heinnricha Dietza jest istotna, gdyż za życia pozostawił on testament, otworzony w Sądzie bydgoskim w dniu 18 sierpnia 1901 roku, w którym przeznaczył ogromną sumę ówczesnych 400 tysięcy marek na budowę, urządzenie i utrzymanie miejskiego sierocińca (8). Jako miejsce wskazał teren zwany "Windmuhlenberg", czyli Wzgórzem Wiatraczym (obecnie ul. Traugutta 5).(9)

Naczelny Prezes Sądu po otwarciu testamentu i zapoznaniu się z jego treścią zatwierdził jego zapis. Magistrat bydgoski mając załatwioną główną formalność, zwołał radę, aby utworzyć zarząd, który zająłby się wszystkimi sprawami związanymi z realizacją testamentu. Po ukonstytuowaniu się rady omówiono przygotowania do budowy sierocińca. Do rady budowy sierocińca oprócz przedstawicieli magistratu powołano: pastora Staemula, radcę miejskiego Lampego, rektora Mielego, oraz radców miasta Bydgoszczy Thielego i Schönberga.

Na radzie magistrackiej w dniu 3 listopada 1901 roku postanowiono do zarządu wybrać jeszcze 9 osób. Następnym krokiem było uchwalenie ustawy o budowie sierocińca. Na radzie magistrackiej 13 listopada 1903 roku postanowiono wysłać delegację na zwiedzenie sierocińców w większych, głównych miastach Niemiec, w celu przypatrzenia się ich budowie i aby poszukać wzoru na budowę bydgoskiego sierocińca.

W skład wysłanej delegacji weszli:

• budowniczy miejski( radca budownictwa) Carl Mayer
• radca zdrowia Augstein
• radca rachunkowy Vaterman

Po powrocie z delegacji i zdaniu obszernego referatu postanowiono wybudować sierociniec bydgoski na wzór sierocińca w niemieckim mieście Salzwedel. Budowniczy miejski Carl Mayer przygotował plany i rysunki na pomieszczenia dla 50 sierot. Koszt obliczono na 113,500 marek. Niebawem w 1905 roku rozpoczęto budowę budynku.(10) W celu założenia ogrodu wykupiono sąsiadujące z terenem budowy sierocińca dwie prywatne parcele należące do ul. Kujawskiej nr 63 i 70.(11)

Prace budowlane trwały do 1907 roku (12). Budynek powstał z licowej, czerwonej cegły. W jego skład wchodziły 3 kondygnacyjny gmach główny, sale zabaw, stajnia wraz z oborą dla krów, kóz, świń i pomieszczenia dla kur. Budynek ogrzewany był piecami kaflowymi, zainstalowane zostało oświetlenie gazowe. W otoczeniu budynku założono park, sad i ogród warzywny. Całość została ogrodzona.

Pierwszym kierownikiem powstałego sierocińca został nauczyciel Ludwik Hahn, który zamieszkał w głównym budynku w trakcie jego budowy. (13) W dniu 18 lipca 1907 roku o godzinie 11 nastąpiło uroczyste poświęcenie i otwarcie powstałego sierocińca. W uroczystości otwarcia wzięli udział: radczyni Maria Dietz, wdowa po zmarłym fundatorze Erneście Henrichu Dietzie wraz z rodziną, urzędnicy magistratu, rada miasta, duchowieństwo, dyrekcja ubogich, delegacje szkolne, prasa oraz dostawcy materiałów budowlanych. Pan Knoblouch — nadburmistrz miasta Bydgoszczy wyraził podziękowanie wykonawcom testamentu, radczyni Maria Dietz po uroczystościach zaprosiła gości do swojej willi na uroczysty obiad. Ku wiecznej pamięci fundatora Ernesta Henricha Dietza, w fundamenty gmachu wmurowano ołowianą, zalutowaną skrzynkę, w której umieszczono kronikę rodziny Dietzów, 10 map budowy, protokoły budowlane oraz druki mające związek z budową sierocińca.

Już wcześniej 29 czerwca i 1 lipca 1907 roku przyjęto pierwsze sieroty (14) w sumie 44 dzieci, w tym 23 dziewczęta i 21 chłopców wyznania ewangelickiego i katolickiego. Sierociniec nosił nazwę Miejskiego Sierocińca imienia Henricha Dietza, pod którą to nazwą funkcjonował do 1945 roku. (15)

Po zakończeniu I wojny światowej w 1918 roku wszystkie instytucje państwowe w mieście Bydgoszczy przejęła władza polska w tym także sierociniec. Wszystkie znajdujące się sieroty zarząd niemiecki usunął z zakładu. W sierocińcu pozostał niejaki "Hausvater"o którym brak bliższych informacji. Z archiwum Sióstr Miłosierdzia z Chełmna wynika, że działalność jego nie odpowiadała urzędowi, który sprawował i była prowadzona niezgodnie z przeznaczeniem budynku. Został on usunięty ze stanowiska przez ówczesne władze, a w październiku 1923 roku Wydział Opieki Społecznej z polecenia magistratu zwrócił się z wnioskiem do przełożonej Sióstr Miłosierdzia w Chełmnie z prośbą o oddelegowanie 3 sióstr do pracy w sierocińcu. Przełożeni zakonu przychylili się do prośby i po podpisaniu kontraktu siostry podjęły pracę w sierocińcu na koszt magistratu.

Po przybyciu sióstr do sierocińca powstała na pierwszym piętrze skromna kapliczka w której odprawiane były codziennie msze święte. Z chwilą objęcia przez Siostry Miłosierdzia opieki nad dziećmi, w sierocińcu znajdowało się 80 dzieci obojga płci, opiekowało się nimi 6 sióstr.(16)

Można przyjąć, że liczba sierot oscylowała wokół tej liczby, gdyż na podstawie danych zawartych w historii Prowincji Chełmińskiej z lat 1914—1929 wynika, że w ówczesnym zakładzie imieniem Henricha Dietza, którego właścicielem był magistrat w 1933 roku przebywało 77 sierot. (17)
W 1928 roku ogólnie istniało w Polsce 1011 zakładów opieki zamkniętej i pensjonatów dla dzieci zgrupowanych w pięciu systemach opieki zakładowej:koszarowym, samorządowym, grupowym, gniazda sierocego i rodzinkowego.

System koszarowy — jako najstarszy nie obejmował swoim działaniem wychowania rodzinnego. Obowiązywał on w zakładach na 50 i więcej dzieci. Przebywały w nim dzieci w wieku 7—15 lat. Według ówczesnych kryteriów przeznaczony był dla dzieci mniej rozwiniętych umysłowo, przejawiających egoizm i skrytych. W zakładzie tym obowiązywał regulamin dobowy. Zajęcia były zbiorowe. Obowiązywał system kar i nagród, a jednocześnie system ten ograniczał do minimum czas własny wychowanka. Jednostką wychowawczą była 10 osobowa grupa, którą kierował tzw. dziesiętnik.

Przeciwieństwem tego systemu był system samorządowy. Pierwsze tego typu instytucje dotyczyły internatów żydowskich. Istniał w nim samorząd, któremu podlegali zarówno mieszkańcy zakładu jak też personel. Wychowanie zbiorowe polegało na wydawaniu gazetki przez wychowanków. Istniał wśród nich sąd koleżeński, który w działaniu swoim kierował się kodeksem etycznym. Istniały kasty do których należały dzieci ze ściśle określonymi cechami zachowania. Postawa wychowanka, jego osiągnięcia powodowały, że mógł awansować do kasty wyższej lub w przypadku negatywnych objawów spowodować jego degradację.

System grupowy — powstał w celu wyeliminowania zakładowego piętna. Cechowało go powstanie małych autonomicznych grup wychowawczych. Młodzieży starszej powierzono do realizowania część zadań wychowawczych i administracyjnych. Każda grupa dzieliła się na zastępy, którym przydzielone były ściśle określone działania. Większa część dozoru i pracy wychowawczej scedowana była na wyróżniających się wychowanków, których zwano grupowymi i zastępowymi.

Gniazda sieroce — były pierwszą formą rodziny zastępczej. System działania polegał na tym, że naturalna rodzina otrzymywała gospodarstwo rolne biorąc na wychowanie 15—20 sierot zastępując im w całości dom rodzinny. Od roku 1928 stała się fundacją państwową i zdarzały się przypadki, gdzie z gniazd sierocych złożona była cała wieś. Wsie takie zwane były "Wioskami Kościuszkowskimi".

Aby wypełnić luki uczuciowe wśród wychowanków, w roku 1927 w kompleksie zakładów wychowawczych pod Warszawą zainicjonowano nowy model wychowania sierot zwany systemem rodzinkowym. Wychowankowie w systemie tym po raz pierwszy podzieleni zostali na grupy dobrane wiekiem. Wzorem była rodzina naturalna. Rolę rodziców sprawowali wychowankowie w wieku 17—18 a nawet 20 lat. Wydzielona grupa wychowanków otrzymywała samodzielne mieszkanie i funkcjonowała na wzór rodziny. Gdy w danym okręgu powstało kilka podobnych grup, tworzyli we ścisłej współpracy między sobą, społeczność lokalną. Rolą personelu natomiast było wyłącznie pobudzanie inicjatywy wychowawczej w danych grupach oraz pogłębianie efektów pracy, możliwych do zrealizowania. (18)

Sierociniec przy ulicy Henricha Dietza prowadził zapewne odmienną formę opieki poza wyżej wymienionymi działającymi równolegle w ówczesnej Polsce. Praca personelu w sierocińcach typu placówki im. Henricha Dietza opierała się głównie na wyspecjalizowanych pracownikach, których działalność poparta była ścisłym nadzorem Magistratu oraz przepisami wydanymi przez Wydział Oświaty. Siostry Zakonne zatrudnione w sierocińcu im. Henricha Dietza współpracowały z osobami świeckimi, wydajnie pomagały im Koła Rodzicielskie. W swej pracy stosowały się ściśle do dyrektyw Wydziału Oświaty oraz do nabytych wiadomości na kursach i seminariach ochroniarskich. (19)

Siostry opiekujące się sierotami szkoliły się na kursach wychowawczych prowadzonych przez Szkołę Społeczną w Poznaniu. Państwowe Seminarium Ochroniarskie w Poznaniu gdzie szkoliły się Siostry Miłosierdzia przyjmowało kandydatki narodowości polskiej i religii katolickiej. Cel kształcenia to kształcenie zawodowe kierowniczek dla ochronek, szkółek dziecięcych oraz innych wychowawczych zakładów dla dzieci w wieku przedszkolnym. (20)

Egzamin końcowy obejmował następujące przedmioty: religia, nauka o Polsce, przedmioty pedagogiczne, język polski, arytmetyka z geometrią, przyrodoznawstwo, rysunek, roboty ręczne, wychowania przedszkolne z metodyką, ćwiczenia cielesne.

Po pozytywnym zdaniu wszystkich egzaminów komisja egzaminacyjna wydawała świadectwo ukończenia, które uprawniało do pełnienia obowiązków m. innymi w bydgoskim sierocińcu. (21) Siostry Miłosierdzia z Chełmna prowadziły sierociniec do 1939 roku.

Po wybuchu II wojny światowej, pod koniec 1939 roku okupant niemiecki bez wcześniejszych uzgodnień nakazał Siostrom w ciągu 1 godziny opuścić teren sierocińca.

W 1940 roku Niemcy przeznaczają budynek na siedzibę Hitlerjugend. (22) Po wyzwoleniu 24 :stycznia 1945 roku zwieziono tu dzieci niemieckie, których rodzice zostali zesłani na Sybir. Po :dzieciach tych zaginął jakikolwiek ślad. (23)

W 1947 roku powstaje w tym miejscy Państwowy Dom Młodzieży. "Wobec braku dostatecznej liczby miejsc inne dzieci-sieroty umieszcza się w tzw rodzinach zastępczych celem zapewnienia im opieki materialnej i moralnej." (24)

W 1974 roku sierociniec zmienia nazwę na Państwowy Dom Dziecka. (25) Przebywało w nim 100 wychowanków od 7 do 20 lat, w większości dziewcząt i to tzw "sierot społecznych" z domów rozbitych i moralnie zagrożonych, sierot rzeczywistych przebywało 6. (26)

Od 1 styczna 1978 roku, placówka przyjmuje oficjalną nazwę Pogotowia Opiekuńczego jako placówka dla dzieci kierowanych teoretycznie tylko przez Sąd. Mają one od 3—18 lat i trafiały do placówki dzięki sygnałom od nauczycieli i sąsiadów, że pozostawione są bez opieki. Poza oficjalną nazwą, Pogotowie Opiekuńcze nazywane było w środowisku osób zainteresowanych "przedpokojem domu dziecka" lub "przystankiem w życiu". W teorii po 3 miesiącach dziecko powinno wtedy znaleźć odpowiednie miejsce albo w odpowiedniej placówce albo powinno wrócić do domu rodzinnego. (27)

29 marca 2006 roku rada miasta Bydgoszczy przyjęła uchwałę nr LXVI/1238/06 dotyczącą połączenia placówek opiekuńczo-wychowawczych funkcjonujących na terenie Bydgoszczy w placówkę wielofunkcyjną. (28)

Od 1 września 2006 roku zgodnie z uchwałą rady miasta Pogotowie Opiekuńcze przy ul. Traugutta 5, oraz Dom Dziecka "Filipek" przy ul. Stolarskiej 2, jako pierwsze weszły w skład nowo utworzonej placówki, tj. Bydgoskiego Zespołu Placówek Opiekuńczo Wychowawczych w Bydgoszczy. (29)

Kolejnymi placówkami jakie weszły w skład nowo powstałego Zespołu były:

• styczeń 2007 r — placówka opiekuńczo-wychowawcza przy ulicy Toruńskiej 272 (30)
• listopad 2009 r. — mieszkanie usamodzielnienia przy ul. Bora Komorowskiego 57/2 (31)
• kwiecień 2010 r. — mieszkanie usamodzielnienia przy ul. Wyzwolenia 103/65 (32)

Obecnie w skład Bydgoskiego Zespołu Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych wchodzi 5 placówek.

1.2.Wyjaśnienie zagadnień będących teoretyczną podstawą niniejszej pracy

W sposób dogłębny, zrozumiały, oraz przystępny definicję wychowania wyjaśniają dwaj autorzy. Jan Czesław Babicki uważa, że wychowanie ma wielorakie znaczenie "zdefiniowanie wychowania napotyka poważne trudności ze względu na mglistość samego pojęcia i dwuznaczność wyrazu". (33)

Wychowanie oznacza szereg wysiłków podjętych świadomie przez jednostki do tego powołane np. będący przedmiotem niniejszej pracy Bydgoski Zespół Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych, którego działalność zmierza do przygotowania dziecka do samodzielnego życia wśród rówieśników, stanowiących różne, uznane prze większość tych rówieśników wymagania. (34)

Drugi z autorów zajmujący się kwestią wychowania, Wincenty Okoń, określa wychowanie jako świadomie organizowaną działalność społeczną, opartą na stosunku wychowawczym pomiędzy wychowankiem a wychowawcą. Działalność ta w swojej głównej formie ma za zadanie wywoływać ściśle określone, zamierzone zmiany w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują stronę poznawczo– instrumentalną oraz poznawczo– motywacyjną. Pierwsza dotyczy poznania rzeczywistości i wskazania sposobów oddziaływania na nią. Druga kształtuje stosunek młodego człowieka do świata i ludzi, jego przekonań oraz postaw, a także wskazuje istotne wartości i cel życia. Za wychowanie zarówno odpowiedzialne są osoby jak i instytucję m innymi: rodzice, nauczyciele, szkoły, organizacje społeczne, kulturalne i religijne.

Najważniejszymi składnikami wychowania są:

• wychowanie umysłowe
• wychowanie moralne
• wychowanie religijne
• wychowanie obywatelskie (społeczne)
• wychowanie estetyczne
• wychowanie fizyczne (35)

Innym ważnym zagadnieniem występującym w mojej pracy jest opieka nad dzieckiem — traktowana jako prawo i obowiązek rodziców do sprawowania pieczy nad majątkiem i dzieckiem pozostającym pod ich władzą rodzicielską. Opieka ta jest powierzona komu innemu jeżeli dziecko jest sierotą naturalną lub prawną (rodzice żyją, ale są nie znani) albo jeżeli rodzice nie spełniają swych obowiązków, gdzie w takim przypadku mówimy o sieroctwie społecznym. (36)

Wincenty Okoń za opiekę nad dzieckiem uważa wszelkie działania podejmowane przez osoby lub instytucje zmierzające do zaspokojenia codziennych potrzeb dziecka oraz wszechstronnego rozwoju jego osobowości. Opieka nad dzieckiem dotyczy dzieci, których rozwój jest zagrożony, które pozostają w trudnych warunkach życiowych i wychowawczych. Osoby i instytucje które sprawują opiekę nad takim dzieckiem ponoszą pełną odpowiedzialność moralną i prawną za powierzone ich opiece dzieci. Opieka ta jest ściśle powiązana z wychowaniem służącym aktywizacji i usamodzielnieniu dziecka pozostałego pod opieką. (37)

Przy omawianiu zagadnienia opieki nad dzieckiem należy zaznaczyć, kto jaką opiekę sprawuje nad dzieckiem i tak:

wg W. Okonia opiekę całkowitą sprawuje — rodzina, dom dziecka, żłobek, przedszkole, a opiekę częściową sprawuje — internat, klub, pałac młodzieży, młodzieżowy dom kultury, świetlica (38).
R. Borkowski i D. Wysocki w swej pracy pt. "Placówki opiekuńczo-wychowawcze" określają, że ww. placówki sprawując opiekę częściową, uzupełniają te funkcje rodziny, które nie mogły być prawidłowo wypełniane w określonym czasie i zakresie. Długość trwania takiej opieki ustala dyrektor takiej placówki w porozumieniu z rodzicami lub opiekunami prawnymi.

Opieka częściowa jest wg ww. formą wsparcia czy uzupełnienia opieki właściwej, w zakresie jakim rodzice czy opiekunowie nie potrafili zapewnić dziecku.

Opieka całkowita — natomiast polega na zaspokojeniu potrzeb życiowych dziecka stosownie do jego wieku oraz możliwości rozwojowych. Może być ona stosowana, gdy potrzeby dziecka chociażby czasowo nie mogą być zaspakajane prze rodzinę. Placówki świadczące te dwa rodzaje opieki, działania swoje ukierunkowywały w celu stworzenia warunków do usamodzielnienia się dziecka po opuszczeniu placówki. Udzielały wsparcia i opieki w okresie adaptacji do samodzielnego życia. (39)

Wychowanie i opieka nad dzieckiem ściśle wiąże się z władzą rodzicielską. Gdy nie jest ona właściwie sprawowana a dobro dziecka jest zagrożone, ingeruje Sąd opiekuńczy jako organ nadzoru opiekuńczego. Sąd taki może umieścić dziecko w rodzinie zastępczej a w ostateczności w placówce opiekuńczo– wychowawczej. Zasady działania takiej placówki są częścią systemu pomocy społecznej. Umożliwia ona dziecku i rodzicom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których sami nie są w stanie pokonać. Wychowanie to obejmuje zarówno dzieci pozbawione częściowo lub całkowicie opieki jak też niedostosowanych społecznie, zdemoralizowane, popełniające czyny karalne. (40)

Efekt niedostosowania społecznego — jest wynikiem zaniedbań w procesie wychowania i opieki nad dzieckiem oraz popełnionych błędów wychowawczych. Niedostosowanie społeczne i jego przejawy np. demoralizacja nieletniego powoduje ingerencję sądu, który stosuje postępowanie opiekuńczo– wychowawcze w myśl ustawy z 29 października 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich. Działania określone w niniejszej ustawie stosowane są gdy nieletni swoją postawą wykazuje przejawy demoralizacji lub dopuścił się już czynu karalnego. (41)

Demoralizacja — jest to szczególnie intensywna i względnie trwała postać niedostosowania społecznego. (42) Określana jest także jako proces odchodzenia od obowiązujących wartości moralnych, przejawiający się w przestępczości, wykolejeniu, stanu upadku moralnego, zepsucia, rozluźnienia dyscypliny i harmonii. (43)

Jest to stan osobowości cechujący się negatywnym ustosunkowaniem( nastawieniem, postawą) wobec oczekiwań społecznych, zgodnych z rolami społecznymi. (44)

Demoralizacja wg R. Borkowskiego, D. Wysockiego to najostrzejsza i zdecydowanie najbardziej kryminogenna postać niedostosowania społecznego.

Jako środki zapobiegania i zwalczania demoralizacji możemy wymienić:

• środki wychowawcze
• środki leczniczo-wychowawcze
• środek poprawczy

Do dziedziny wychowania opiekuńczego możemy zaliczyć jedynie środek wychowawczy. (45)
Po środki wychowawcze wobec nieletniego Sąd Rodzinny może wystąpić w 4 sytuacjach:

1. Kiedy stwierdzono demoralizację dziecka.
2. W przypadku stwierdzenia popełnienia czynu karalnego przez nieletniego, jednakże gdy nie zachodzi demoralizacja.
3. Kiedy czyn popełniony przez nieletniego jest wynikiem demoralizacji.
4. Gdy nieletni popełni przestępstwo po ukończeniu 13 roku życia. Sąd w danym przypadku, gdy stopień demoralizacji sprawcy nie jest wysoki a okoliczności oraz charakter sprawy nie przemawiają za zastosowaniem środka poprawczego stosuje środek wychowawczy. (46)

1.3 Aktualna organizacja placówki

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 1 września 2000 roku dot. placówek opiekuńczo-wychowawczych, placówki dzielimy na:

• placówki interwencyjne
• placówki wsparcia dziennego
• placówki rodzinne
• placówki socjalizacyjne
• placówki resocjalizacyjne (47)

Charakteryzując placówki o charakterze placówki rodzinnej — należy zaznaczyć, że do głównych jej zadań należy zapewnienie częściowej lub całkowitej opieki i wychowania dzieciom pozbawionym opieki przez rodziców bądź opiekunów. W placówce tego typu są umieszczane dzieci w różnym wieku, także dorastające i stopniowo usamodzielniające się. (48)

Placówka resocjalizacyjna — jest przeznaczona dla dzieci i młodzieży wykazującej przejawy demoralizacji. Placówka tego typu musi posiadać możliwość indywidualnego oddziaływania na podopiecznych. Powinna zapewnić kształcenie na poziomie zawodowym i ogólnokształcącym.
Działalność takiej placówki może odbywać się w formie dziennej, okresowej i całodobowej. (49)
Pozostałe 3 placówki nowego typu to placówki funkcjonujące w Bydgoskim Zespole Placówek Opiekuńczo Wychowawczym przy ulicy Traugutta 5 w Bydgoszczy.

Jako pierwszą chciałabym wymienić placówkę o charakterze interwencyjnym. Znajdują się w niej dzieci, które są pozbawione częściowo bądź całkowicie opieki rodziców. Placówka zapewnia doraźną, całodobową opiekę do czasu umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej lub powrotu do domu rodzinnego.

Opieka doraźna jest to krótkotrwała, całodobowa opieka. W tym czasie opracowuje się diagnozę dziecka (dot. stanu zdrowia, poziomu rozwoju edukacyjnego).Placówka powinna zaspakajać indywidualne potrzeby edukacyjne oraz wyrównanie zaległości szkolnych. Do tej placówki mogą być przyjmowane dzieci od 7 r. życia (w wyjątkowych sytuacjach mogą być przyjmowane dzieci młodsze).Pobyt dziecka w takiej placówce nie może przekroczyć 3 miesiące, jednakże w wyjątkowych sytuacjach może być przedłużony o kolejne 3 miesiące. (50)

Obecnie w placówce przy ulicy Traugutta 5 przebywa 30 dzieci w wieku 11—18 lat. (51)

Placówka wsparcia dziennego — jej zadaniem jest pomoc rodzinie i dzieciom sprawiającym problemy wychowawcze, zagrożonym demoralizacją, uzależnieniem oraz przestępczością. Placówka świadczy opiekę dzienną, w której podejmuje się działań wychowawczych, edukacyjnych oraz opiekuńczych. (52)

Z wielu form pracy dotyczącej wsparcia dziennego R. Borkowski, D. Wysocki wymienia następujące zasadnicze formy:

• "pomoc w kryzysach szkolnych, rodzinnych, rówieśniczych, osobistych socjoterapeutyczne
• zajęcia korekcyjne, kompensacyjne i logopedyczne
• indywidualny program korekcyjny
• pomoc w nauce
• pomoc socjalna oraz dożywieniowa
• organizacja czasu wolnego, rozwój zainteresowań, organizacja zabaw i zajęć sportowych
• stała praca z rodziną dziecka
• stała współpraca z ośrodkiem pomocy społecznej, szkołą oraz sądem". (53)

Na dzień dzisiejszy tą formą pomocy w placówce przy ulicy Traugutta 5 objętych jest 20 dzieci w wieku 11—18 lat. (54)

Trzecią formą działalności Bydgoskiego Zespołu Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych przy ulicy Traugutta 5 jest praca w ramach placówki socjalizacyjnej, której głównym zadaniem jest sprawowanie całodobowej opieki i wychowania oraz zaspokojenie podstawowych potrzeb dzieciom całkowicie lub częściowo pozbawionych opieki rodzicielskiej, dla których nie znaleziono opieki zastępczej.

W placówce prowadzone są zajęcia logopedyczne, korekcyjne oraz socjalizacyjne o charakterze resocjalizacyjnym.

Istotnym elementem tej formy pracy jest prowadzenie zajęć terapeutycznych, które w sposób istotny i dogłębny rekompensują brak wychowania w rodzinie dziecka i przygotowują je do życia społecznego. Zagadnienie to dotyczy również dzieci niepełnosprawnych, którym placówka jest w stanie zapewnić zarówno fachową rehabilitację jak i zajęcia specjalistyczne. Wszystkie wymienione działania w ramach pracy socjalizacyjnej mają za zadanie stworzyć warunki do powrotu dziecka na łono rodziny, znalezienia rodziny przysposabiającej lub umieszczenia w rodzinie zastępczej. (55)

Dyrektorem Bydgoskiego Zespołu Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych w Bydgoszczy przy ulicy Traugutta 5 jest mgr Krzysztof Jankowski, który w celu zapewnienia prawidłowej działalności działu opiekuńczo-wychowawczego powołał:

• dział finansowo-księgowy
• dział administracyjno– obsługowy
• zespół poradnictwa
• zespół diagnostyki i profilaktyki środowiskowej
• zespół ds. okresowej oceny dziecka
• zespół wychowawczy

Przy placówce działają Szkoła Podstawowa nr 55 i Gimnazjum nr 44.

1.4. Zasady kwalifikowania i kierowania dzieci do placówki.

Z wyjątkiem placówki wsparcia dziennego, dzieci kierowane są do placówki opiekuńczo-wychowawczej przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej. W przypadkach indywidualnych dziecko trafia do placówki bez skierowania Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, na osobisty wniosek dziecka, oraz na wniosek rodziców lub opiekunów prawnych. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej o skierowaniu dziecka do placówki zawiadamia właściwy Sąd, który wydaje orzeczenie o umieszczeniu w placówce opiekuńczo– wychowawczej. Gdy w danej placówce brakuje miejsc lub brak na danym terenie takowej placówki, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej zwraca się do innego powiatu w granicach województwa o takie skierowanie, a powiat który takowe skierowanie otrzymał nie może odmówić przyjęcia dziecka, chyba, że brak jest wolnych miejsc albo dany wniosek jest niekompletny lub nie odpowiada wymogom prawnym. Przyjmowanie dzieci do placówki przy ulicy Traugutta 5 jak też innych podobnych odbywa się w systemie ciągłym. Placówki te mają obowiązek przyjąć bez skierowania lub bez orzeczenia sądu każde dziecko poniżej 13 lat i zapewnić mu opiekę do czasu wyjaśnienia sytuacji.

Dotyczy to następujących sytuacji:

1. W przypadku wymagającym natychmiastowego zapewnienia opieki.
2. Na polecenie Sędziego.
3. Doprowadzone przez szkołę.
4. Doprowadzone przez osoby trzecie, które stwierdzą na piśmie jego porzucenie albo zagrożenie jego życia lub zdrowia.

Gdy wymieniony przypadek zaistnieje, Dyrektor placówki zobowiązany jest niezwłocznie, lecz nie później niż w ciągu 24 godzin powiadomić właściwy dla miejsca zamieszkania Sąd oraz Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej wspólnie z dyrektorem placówki podejmuje w takiej sytuacji działania ukierunkowane do uregulowania sytuacji dziecka. W przypadku wniosku dziecka o objęciu opieką całodobową jego przyjęcie do placówki może nastąpić tylko po uzyskaniu pisemnej zgody rodziców. Dotyczy to również sytuacji gdy mają oni ograniczoną władzę rodzicielska. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej powiadamia wtedy właściwy sąd rodzinny, a w uzasadnionych przypadkach szkołę o umieszczeniu dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej.

Jako późniejsze załączniki niezbędne do skierowania dziecka do placówki należy wymienić:

1. Odpis aktu urodzenia dziecka
2. W przypadku sierot lub półsierot odpis aktu zgonu zmarłego rodzica.
3. Orzeczenie o stanie zdrowia
4. Książeczkę zdrowia dziecka — gdy takowa istnieje.
5. Niezbędne dokumenty szkolne.
6. Aktualny wywiad środowiskowy uwzględniający szczegółowy opis sytuacji życiowej dziecka.
7. Wszelkie działania podejmowane wobec niego oraz rodziny (odpowiednie dokumenty). (56)

Zasady kwalifikowania i kierowania dzieci do placówki przy ulicy Traugutta 5 w Bydgoszczy, jak też pracę tej placówki określa regulamin, który ściśle wskazuje zasady przyjmowania i pobytu dziecka w tej placówce. Według tego regulaminu do placówki przy ulicy Traugutta 5 kierowane są dzieci całkowicie lub częściowo pozbawione opieki rodziców na podstawie uzasadnionego wniosku rodziców oraz opiekunów prawnych, jak też poprzez skierowanie wydane przez dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej. Podstawą ostatecznego przyjęcia do placówki jest postanowienie Sądu Rodzinnego poparte skierowaniem Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej.

W placówce nie powinny przebywać dzieci uzależnione, bądź używające środków odurzających, chore psychicznie bądź fizycznie, upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym lub głębokim, wymagające stałego leczenia i indywidualnej opieki. Regulamin określa, iż pobyt w placówce ustaje w przypadku powrotu dziecka do rodziców, zakwalifikowania dziecka do innej placówki, usamodzielnienia się dziecka lub postanowienia Sądu Rodzinnego o zakończeniu pobytu dziecka w placówce. (57)

Przypisy

1. Zabytki Bydgoszczy– minikatalog, Wyd. "Tifen", Bydgoszcz 2008, str. 59
2. R. Borkowski, D. Wysocki "Placówki opiekuńczo-wychowawcze", Wyd. SBN-83-88193-39-2, Płock 2001, str. 23
3. Tamże, str. 23
4. Tamże, str. 23
5. R. Borkowski, D. Wysocki "Placówki opiekuńczo– wychowawcze", Wyd. SBN-83-88193-39-2, Płock 2001,str. 23
6. Zbiór Ustaw Pruskich, str. 264
7. Express Bydgoski, dodatek Szwederowo nr 26 z 1994 roku, str. 2
8. Kronika Domów ASMCH II H/15, Archiwum Sióstr Miłosierdzia w Chełmnie
9. Express Bydgoski, dodatek Szwederowo nr 2 z 1994 roku, str. 2
10. Kronika Domów ASMCH II H/15, Archiwum Sióstr Miłosierdzia w Chełmnie
11. Express Bydgoski, dodatek Szwederowo nr 26 z 1994 roku, str. 2
12. Kronika Domów ASMCH II H/15, Archiwum Sióstr Miłosierdzia w Chełmnie
13. Express Bydgoski, dodatek Szwederowo nr 26 z 1994 roku, str. 2
14. Kronika Domów ASMCH II H/15, Archiwum Sióstr Miłosierdzia w Chełmnie
15. Express Bydgoski, dodatek Szwederowo nr 26 z 1994 roku, str. 2
16. Kronika Domów ASMCH II H/15, Archiwum Sióstr Miłosierdzia w Chełmnie
17. Historia Prowincji Chełmińskiej ASMCH– II H/IIa/I
18. R. Borkowski, D. Wysocki "Placówki opiekuńczo-wychowawcze", Wyd ISBN-83-88193-39-2, Płock 2001,str. 32—34
19. Historia Prowincji Chełmińskiej ASMCH– II H/IIa/I
20. Wyciąg z regulaminu Państwowego Seminarium Ochroniarskiego w Poznaniu, Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Inspektorat Szkolny w Bydgoszczy sygn. 423
21. Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Inspektorat Szkolny w Bydgoszczy sygn. 784
22. http:/www.bzpow.pl/wazne-daty,19,html
23. Ilustrowany Kurier Polski 1995 rok, nr 7, str. 4
24. Bydgoszcz historia-kultura-życie gospodarcze, praca zbiorowa, Wyd. "Morskie", Gdynia 1959, str. 204
25. Dziennik Wieczorny 1974 rok, nr 47, str. 9
26. Kalendarz Bydgoski na rok 1975, str. 97—99
27. Ilustrowany Kurier Polski z 1995 roku, nr 7, str. 4
28. Uchwała Rady Miasta Bydgoszczy nr LXVI/1238/06 z dnia 29 marca 2006 roku
29. Tamże
30. http:/www.bzpow.bydg.pl/torunska-272,14.htm
31. Express Bydgoski z 5.11.2009
32. http://www.bzpow.bydg.pl/wyzwolenia-103,72,.htm
33. Red. A. Kamiński, F. Kulpiński, Z. Skalska "Pedagogika opiekuńcza Józefa Czesława Babickiego, Wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1980, str 53—54
34. Tamże, str. 53
35. W. Okoń "Nowy słownik pedagogiczny" Wyd. "Żak", Warszawa 2007, str. 466
36. R. Borkowski, D. Wysocki "Placówki opiekuńczo– wychowawcze"Wyd ISBN-83-88193-39-2, Płock 2001, str. 12—13
37. W. Okoń "Nowy słownik pedagogiczny", Wyd. " Żak", Warszawa 2007, str. 289
38. Tamże, str. 289
39. R. Borkowski, D. Wysocki "Placówki opiekuńczo-wychowawcze" Wyd. ISBN-83-88193-39-2, Płock 2001, str. 41—42
40. Tamże, str.13—14
41. Tamże, str. 15
42. P. Górecki, S. Stachowiak: Ustawa o postępowaniu w sprawach Nieletnich, Wyd "Zakamycze", Kraków 1998, str. 16
43. "Słownik języka polskiego" Wyd. PWN, Warszawa 1982, str. 379
44. F. Zedler "Postępowanie...", op.cit. str. 13
45. R. Borkowski, D. Wysocki "Placówki opiekuńczo-wychowawcze", Wyd ISBN-83-88193-39-2, Płock 2001, str. 17
46. Tamże, str. 18
47. Rozporządzenie Ministra Pracy i polityki Społecznej z 1.09.2000 r
48. R. Borkowski, D. Wysocki "Placówki opiekuńczo-wychowawcze" Wyd ISBN 83-88193-39-2, Płock 2001, str. 67
49. Tamże, str. 68
50. Tamże, str. 66—67
51. Regulamin Bydgoskiego Zespołu Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych na 2010 rok
52. R. Borkowski, D. Wysocki "Placówki opiekuńczo-wychowawcze" Wyd, ISBN 83-88193-39-2, Płock 2001, str. 66
53. Op.cit., str. 66
54. Regulamin Bydgoskiego Zespołu Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych na 2010 rok
55. R. Borkowski, D. Wysocki " Placówki opiekuńczo– wychowawcze" Wyd. ISBN-83-88193-39-2, Płock 2001, str. 67—68
56. R. Borkowski, D. Wysocki "Placówki opiekuńczo-wychowawcze", Wyd ISBN-83-88193-39-2, Płock 2001, str. 78—79
57. Regulamin Bydgoskiego Zespołu Placówek Opiekuńczo Wychowawczych

Kalendarium

1905 - 1907 budowa Domu

ufundowana z przeznaczeniem na sierociniec przez bydgoskiego radnego Ernesta Heinricha Dietz. Sporządził on testament, w którym przeznaczył 400 tys. ówczesnych marek na budowę sierocińca. Jako wykonawcę swojego testamentu wyznaczył swojego brata — znanego bydgoskiego lekarza.

1907 - otwarcie sierocińca

o nazwie "Przytułek dla Sierot" przy ul. Henryka Dietza 12–15. Przytułek mieścił się w: 10 pokojach, 2 salach sypialnych, posiadał też 2 sale do nauki i robót ręcznych, salę przeznaczoną na ochronkę, a także kaplicę i kuchnię.
Na terenie sierocińca postawiono również budynek gospodarczy, znajdował się tam też sad i ogród warzywny.

1923 - Magistrat Miasta Bydgoszczy podpisał umowę

ze Zgromadzeniem Sióstr Miłosierdzia z Chełmna przekazując prowadzenie Domu Sierot im. H. Dietz

1940 - Niemcy

przeznaczają budynek na siedzibę Hitlerjugend.

1945 - Powołano do życia Państwowy Dom Dziecka

o charakterze świeckim

1978 - Powstaje Państwowe Pogotowie Opiekuńcze

2006 - Pogotowie Opiekuńcze zostaje przekształcone

w Bydgoski Zespół Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych
Zespół połączył wszystkie placówki sprawujące opiekę nad dziećmi z terenu miasta Bydgoszczy.
Przez wiele lat budynek poddawany był wielu remontom i renowacjom celem zapewnienia dzieciom wyższego standardu, lepszych warunków bytowych oraz przede wszystkim bezpieczeństwa.